Je hebt er vast weleens mee te maken: teksten met veel officieel taalgebruik, lange zinnen en vakjargon. Voor veel mensen moeilijk om doorheen te komen en je weet soms aan het einde van zo’n tekst nog steeds niet wát ze je nu eigenlijk wilden vertellen. Hoe kun je nu zo’n tekst zó kneden, dat ie veel soepeler, leesbaarder en aangenamer wordt? Door het te zien als een huisgemaakte erwten-spread, oftewel – zoals ik het noem – de ‘Hummus-methode’.
De Hummus-methode
“Wat heeft een taaie tekst nu met hummus te maken?”, denk je misschien. Laten we daarvoor bij het begin beginnen: Het recept. 👇
- Neem een pan en doe daar de inhoud van een pot kikkererwten in.
- Voeg hieraan wat olijfolie toe.
- Pureer vervolgens langzaam de erwten met een aardappelstamper.
- Doe, om de structuur zachter te maken, er steeds een beetje olie bij. Blijf ondertussen doorgaan met het kneden.
- Wanneer je ongeveer de helft van de erwten hebt gepureerd, doe je wat witte peper, wat zout, wat knoflook en het sap van een halve citroen erbij en prak je dit er doorheen.
- Is het een geheel een gepureerd mengsel geworden? Loop dan nog even met je aardappelstamper na of er nog harde stukken over zijn en test de smaak. Tot slot doe je de hummus in een bowl of schaal en: eet smakelijk!
Alles wat er nodig is om het gerecht lekker en soepel te laten zijn, werkt ook voor een tekst. Het idee is daarom wanneer je met de tekst aan de slag gaat, dit te doen met het hummusrecept naast je.
We gaan de keuken in!
Erwten stampen: je tekst compacter maken
Een kenmerk van veel formele teksten, zoals bijvoorbeeld overheidsdocumenten en juridische stukken, is dat ze lang, heel erg lang zijn. Uitgerekte zinnen met moeilijke, wollige taal. Veel woorden die soms niet al te veel relevante inhoud hebben. Althans, niet voor de lezer – meestal een cliënt of klant die weinig kennis heeft van het vakjargon dat wordt gebruikt. Voor diegene is het dan ook vaak verre van nuttig, interessant of informatief.
Je begint daarom met die grote berg erwten van woorden en zinnen wat fijner te ‘stampen’. Hierdoor wordt de massa kleiner, compacter en dus beter behapbaar.
- Kijk allereerst globaal naar de gehele tekst en scan de alinea’s. Vaak zie je al door de eerste en de laatste zin ervan te lezen, wat de kern is.
- Vervolgens kun je bepalen of dezelfde dingen terugkomen in verschillende alinea’s en of een thema op een losse plaats in de tekst onnodig herhaald wordt. Deze delen kun je dan samenvatten en samenvoegen in één en hetzelfde tekstdeel.
- Dan zijn de kleine erwten, oftewel de alinea’s zelf aan de beurt. Nadat je door het scannen weet wat het belangrijkste is, kijk je wat er tussen de eerste en de laatste zin ervan staat.
- Zo kun je al snel zien wat nog te maken heeft met de kern ervan en wat overbodig is. Oftewel: is het relevant voor waar het stuk tekst over gaat of maakt het ‘t eigenlijk alleen maar onnodig lang (en ingewikkeld)?
- Wees wel voorzichtig met het te hardhandig kleinmaken: de kern moet goed blijven, het karakter, de structuur en vooral de inhoud moeten intact blijven, zoals dus ook bij het hummusgerecht.
De olijfolie: De zinnen worden een soepele eenheid
De volgende stap is de leesbaarheid: de stroeve, starre tekstbrij moet worden omgevormd tot een soepele textuur (letterlijk en figuurlijk).
- Je ‘olijfolie’ is hierbij je zinsbouw en -lengte. Zorg ervoor dat de zinnen niet langer zijn dan ongeveer dertig woorden. Maak het zacht door iets in twee delen te vertellen waar mogelijk, door van één lange zin af en toe twee kortere te maken. Als ze echt niet voldoende ingekort kunnen worden, breng dan af en toe een komma als adempauze in.
- Daarnaast kan je ook kopjes toevoegen als er in één tekstdeel verschillende onderwerpen worden besproken. Zo blijft je tekst, net als de kikkererwtenpuree, een eenheid die vloeiend loopt en evenwichtig is verdeeld.
Peper en knoflook: Smaak en variatie
Hummus is heel lekker, maar zonder het te kruiden is het niet meer dan een erwtenprutje: saai, smakeloos en niet weg te kauwen. Hoe zacht het dan ook mag zijn. Knoflook en peper zijn dan ook essentieel om er een fraai, smakelijk en aantrekkelijk gerecht van te maken.
Voor je tekst is dat net zo: veel van hetzelfde maakt dat het niet fijn leest, waardoor de lezer snel de concentratie verliest en afhaakt. Vooral bij lastige onderwerpen is het ’t dan ook het beste dit te voorkomen.
Kruid je tekst daarom. Doe dit met synoniemen, variatie van werkwoorden en afwisseling in woordkeuze aan het begin en einde van de zinnen. Zo houd je de tekst interessant en zorg je ervoor dat de lezer erbij blijft, oftewel, er graag meer van wil proeven.
De finesse: de laatste check en het uitserveren
Net als bij een gerecht zijn de afwerking en details heel erg belangrijk. Loop daarom je tekst na op hoe deze oogt en smaakt: komen al de ingrediënten goed en duidelijk tot hun recht? Is het soepel en sterk van structuur? Is alles in evenwicht? Ziet het er uitnodigend uit?
Zo ja, dan is je creatie af: De lezer kan aan tafel.
